Truman Capote: Sommeroverfart

Svermeriets herligheter

Elegant og småironisk frå ein ung Truman Capote.

Roman
John Fante
Sommeroverfart
Omsett av Knut Johansen
Arneberg Forlag

Då Truman Capote sin berømmelse i 1966 for alvor tok av med In Cold Blood (Med kaldt blod på norsk i 1966), sa Capote opp husværet sitt i Brooklyn utan å ta bryet med å gå gjennom eigedelane sine, han bad ganske enkelt om at dei blei kasserte. Papira frå det husværet dukka opp på auksjonshuset Sotheby’s i New York i 2004, og manuset til Sommeroverfart var blant papira.

Truman Capote var 19 år då han byrja på Sommeroverfart, medan verda framleis var uvitande om at han var amerikansk litteraturs vordande vidunderbarn, kjeruben med det farlege blikket. Han hadde enno ikkje skreve den intense debutboka Other Voices, Other Rooms, som gjorde han berømt over natta. Sjølv hevda Capote i ettertid at berømmelsen skuldast like mykje biletet på baksida av debutboka: Ein ung gut liggande på ein sofa med eit blikk som fekk middelaldrande damer på gata til å sverge på at han var farleg, og som fekk ein fire år yngre Andy Warhol til å skrive fanbrev og jakte på Capote i New York.

Elegant. Den pur unge Capote skiljer seg frå den unge og den eldre Capote først og fremst med ei meir barokk språkføring. Her ynglar metaforane og dei minutiøse skildringane, men dei tek ikkje overhand. Ein merkar at forfattaren allereie har lært å halde seg i skinnet, og veit kva som skal forteljast og kva som skal utelatast. Sjølv om Capote blir både ein meir effektiv og intens forteljar i dei seinare bøkene, er dette like fullt ein elegant kortroman.

Historia er som følgjer: 17 år gamle Grady vil ikkje bli med overklasseforeldra sine på ferie til Europa. Det som held Grady i byen om sommaren er ikkje berre barndomskameraten Peter, men også den hemmelege elskaren Clyde. Clyde jobbar ved parkeringsplassen der ho brukar å parkere bilen sin, og fell garantert utanfor foreldra sin definisjon av eit passande parti for Grady. Slutten av første kapittel, mora uroar seg over å a dottera vere igjen:

«[D]et var en fryktelig feiltagelse, de kunne ikke la henne bli igjen der, hun kunne ikke forlate barnet sitt uferdig, ufullstendig, hun måtte skynde seg, hun måtte si til Lamont at de ikke måtte reise. Men før hun fikk satt seg i bevegelse, hadde han lagt armene sine om henne; han vinket ned til barna; og så vinket hun også.»

Berre denne enkle skildringa av dottera som «uferdig, ufullstendig»: For meg nok til å heve heile boka opp eit lite hakk, særleg når det ligg ei så nøktern og lite oppsiktsvekkande sanning bak.

Skandaleflørt. Boka sin fremste kvalitet ligg likevel ikkje i språkføringa, men i perspektivet. Skildringa av den unge jenta er analyserande og kaldt observerande, samstundes som ein anar ei djupn og innsikt i skildringa av det hemmelege. Korleis ein løyndom ikkje blir ein løyndom før nokon andre veit om han, og om korleis den ein elskar – eller trur ein elskar – endrar karakter når han trer ut av fantasien og inn i det verkelege livet. Capote lukkast òg med å skildre Grady sin naivitet: som om ho såg dei gjennom ein kikkert, ser Grady skilja mellom seg sjølv og Clyde. Ho ser klasseskiljet, religionskiljet, aldersskiljet, det reint eit geografiske skiljet, men ho forstår ikkje rekevidda av dei. Og sjølv om desse skilja synest uoverstigelege her, er det likevel eit anna som blir liggande som eit meir grunnleggande skisma: kjønnsskiljet. Namnet Grady er kjønnslaust, og interessant nok blir det fortalt at Grady er oppkalt etter ein dødfødd bror. Likevel er dei forventningane som blir stilt til henne så kjønnsspesifikke og så skreddarsydde til å sementere alle dei andre skilja som er mellom menneska.

Vi finn også eit frampeik i forhold til Capote si eiga karriere: Flørtinga med skandalen, først som komedie, så som tragedie. Grady og vennen Peter morar seg med å bli avbilda i ei sosietetsspalte som eit forlova par, men det er berre morosamt fordi det er lureri. Draumen er å bli sett, men samtidig at denne framvisinga skal hinte om noko som ikkje blir sett, noko alle veit er der, men som dei ikkje kan få grep om, som dei ikkje kan setje ord på eller meistre.

Slurvete omsetjing. Knut Johansen si norske omsetjing er dessverre ikkje så god som ho kunne vore. Språket til Capote byr på mange utfordringar, og det er utvilsomt mange kløktige løysingar her, men ei mengde slurvefeil og ein del underlege valg, gjer at eg mister tilliten til omsetjinga medan eg les. Nokre små eksempel: «Er du ikke pen?» seier Peter til Grady då dei møtest i den norske omsetjinga. Replikken «Aren’t you pretty, McNeil?» er meint stadfestande, men eg har vanskeleg for å sjå at den norske setninga med ei slik ordstilling har same funksjonen. «Do you know what that dreary girl has done» blir til «vet du hva den trøtte jenta har gjort». Setninga «Of many magics, one is watching a beloved sleep» blir omsett med «Av mange hekserier er en å se sin elskede sove». Kursiveringane er mine. Dette er berre nokre av dei meir snodige. Ein betre språkleg gjennomgang frå forlaget si side kunne ha retta opp mykje.