Erik Fosnes Hansen: Løvekvinnen

Hårkledd kalkun

Kvifor kan vi ikkje la Erik Fosnes Hansen vere i fred?

Av Øystein Vidnes

ROMAN
Erik Fosnes Hansen
Løvekvinnen
418 sider. Cappelen. 2006

Ingen som følgjer med på det litterære feltet forventar at Morgenbladet eller denne meldaren skal gi den nye boka til Erik Fosnes Hansen god kritikk. Tyder det at det ikkje kan skje, eller ikkje kunne ha skjedd? Eller sagt på ein annan måte: Kvifor melder Morgenbladet Erik Fosnes Hansen si bok Løvekvinnen?

Svaret ligg ikkje å finne i historia boka fortel. Dersom ein med litt velvilje ser vekk frå ein famlande prolog som er meint å peike fram mot slutten, opnar Løvekvinnen med at den gravide kona til stasjonsmeisteren i ein norsk småby sklir på isen i 1912. Fallet set i gong fødselen. Ei jente med uvanleg hårvekst kjem til verda, medan mora døyr. Jenta blir etter litt fram og tilbake døypt Eva, veks opp og utviklar seg til ei eigenrådig og sterk jente. Historia fortel oss meir eller mindre at, ja, Eva ser annleis ut, med hår over heile kroppen, men elles er ho som deg og meg. Å seie at Fosnes Hansen her er nær ved å lukkast med det han prøver på, er å oversjå dei litterære ambisjonane eller pretensjonane i prosjektet. Eg kunne ha prøvd på dét, og stoppa omtalen om lag her, i mild, men fort gløymd misnøye, dersom det ikkje var for blandinga av tre element som understøttar kvarandre på ein heilt særeigen måte i denne boka. Dei tre elementa er: pompøs stil, hjelpelaust språk og flatt innhald.

Alltid høgtid. Kva utgjer det pompøse hos Erik Fosnes Hansen, og kva er eventuelt gale med det? Det kan vere fornuftig i forbifarten å skilje mellom det å vere høgtideleg og det å vere pompøs: Det høgtidelege vi ser på som passande til ei høgtid, kan fort risikere å bli kalt pompøst på ein kvardag. Eg tenkjer på evigvarande 17. mai-talar på mandagar i november, eller prestar og politikarar som alltid snakkar som om dei stod på talarstolen. Både forteljaren og alle personane i Løvekvinnen befinn seg nærmast konsekvent i ein slik høgtideleg modus.

I opninga blir vi fortalt kor gudfryktig Evas mor er, før ho døyr, kor henført ho blir av det vakre nordlyset, og kor glad ho er i ektemannen sin, stasjonsmeisteren. Han på si side forblir like stasjonsmeisteraktig gjennom heile boka. Då han blir ramma av dødsfallet hennar, finn forteljaren på å fortelje oss at «den natten stilte han seg for første gang virkelig spørsmålet: Hva er sorg?». Men denne abstrakte meta-ettertanken varer berre i tre ord, for i setninga etterpå heiter det: «Stasjonsmesteren var, helt ulikt sin kone, ikke så opptatt av Gud og de ytterste ting, omenn han var en kristelig person, slik det sømmet seg for en mann i hans stilling.»

Det viktigaste i boka er Eva sin oppvekst, for det meste i einsemd inne i stasjonsmeisteren sitt hus. Men denne oppveksten byrjar vi først å få nærare kjennskap til etter at stasjonsmeisteren i 150 sider har fått vere stasjonsmeister og ingenting anna, barnepiken har fått vere barnepike, kantoren har vore kantor og forskaren frå hovudstaden har fått vere forskar frå hovudstaden oppover og nedover sidene i parodiske, håplause dialogar. Og når Eva til dømes fortel om klassekameratane at «jeg fant heller ikke deres konversasjon særlig åndfull eller deres utsagn særlig innholdsrike eller informative», er det eit ledd i ein todelt forteljarstrategi som består i (1) å fortelje oss kor spesiell Eva er, utan å tape det overordna målet av syne; (2) å vise oss kor vanleg Eva er, gjennom å gi henne ein sjablongoppvekst blant sjablongfolk i ein sjablongsmåby.

Distansert. Her kunne vi enten ha vore på sporet av ein abstrakt roman om stereotypiar eller ein god kioskroman om å vere annleis og utstøtt. Ein kan bli slått av at det ofte er trivial- eller sjangerlitterlitteraturen som tilsynelatande maktar å handsame dei vanskelegaste spørsmåla, gjennom å plassere dei innanfor trygge rammer og forståingshorisontar. Men skulle Løvekvinnen ha vore ein god kioskroman, måtte forfattaren ha kome lesaren i møte på ein heilt annan måte. Forteljaren blir for distansert og abstrakt, og det arkaiske språket blir ikkje forsøkt gjennomført. Språket er og blir manér frå forfattaren si side, som dessutan heile tida ufrivillig ramlar to etasjer ned i stilnivå, sklir minst åtte tiår framover i sjargong, og punkterer seg sjølv med urplatte ordspel som «på naturlig vis, naturligvis».

Kunne eg ha tilgitt alt dette dersom boka var spekka med gode observasjonar og rystande opplevingar? Kanskje, men faktum er at denne boka ikkje inneheld ein einaste god observasjon, ikkje ei einaste setning som fortel om noko som er godt sett, eller for den del berre: sett. Denne påstanden let seg ikkje bevise, men om nokon har eit eksempel på det motsette, skal eg ta imot med takk.

Kvifor terpe? Er det vanskelegare å argumentere for kvifor noko er dårleg enn kvifor noko er bra? Erik Bjerck Hagen slakta den førre boka til Erik Fosnes Hansen, Beretninger om beskyttelse, i Vinduet i 1998. Han siterer eit avsnitt og kommenterer: «Det er mulig at det er bortkastet å argumentere for at et slikt avsnitt er dårlig skrevet, setning for setning og ord for ord. Lesere med litterær sans vil se det direkte, og noen vil aldri kunne forstå det.» Bjerck Hagen trekk fram Espen Søbye si tilsvarande negative melding av Salme ved reisens slutt frå 1991 og skriv: «Det sier litt om norske avisers litteratursider at Søbyes bare syv år gamle synspunkter blir fortrengt uten argumentasjon når Fosnes Hansen nå er ute med et verk av nøyaktig samme type som Salme.»

Plassen tillet ikkje nærlesing, men dersom eg no berre har det same å kome med som desse to kritikarane, femten og åtte år seinare, kvifor skal eg då terpe på det? Løvekvinnen er på alle måtar ein dårlegare roman enn Beretninger, men samtidig er han også merkbart mindre ambisiøs, så kvifor kan eg ikkje la Fosnes Hansen vere i fred?

Spørsmålet om våpenkvile – også ei litteraturkritisk våpenkvile – må gjelde meir enn ein part. Så langt har dei fleste avismeldingane – mellom anna i Aftenposten, Dagbladet, NRK, VG og Vårt Land – vore positive, sjølv om nokre har hatt litt reservasjonar når det gjeld språket. Men eg treng ikkje å vere einig med Bjerck Hagen og Søbye i eitt og alt for å stå inne for dette: Ein treng alvorleg svekka språkleg sans og svakt utvikla litterær dømekraft for oppriktig å meine at Fosnes Hansen si bok held mål. Og det gjeld uansett kva for eit nivå ein prøver å lese på. Dersom du skulle synest det er pompøst sagt, så les det på nytt på ein søndag.

Morgenbladet, 1. desember 2006