Eit intervju med Álvaro de Campos

Innleiing:

Álvaro de Campos var det mest aktive av dei falske identitetane - heteronyma - til Pessoa. Han opptredde som debattant og kritikar, av og til i disputt med Pessoa sjølv. «Sei til herr Fernando Pessoa at han ikkje har rett!» avslutta han eit lesarbrev med. Han fekk eit lite glimt av notorisk ry i tilknyting tidsskriftet Orpheu, som kom med sine to einaste utgåver i 1915, og som Pessoa var medredaktør for. Den unge Campos sine bidrag var to lange dikt inspirert av futurismen og av Walt Whitman, som vekte reaksjonar på grunn av sitt opne seksuelle innhald, med ymt om sado-masochisme og homofili. Den samla poesien til Campos har auka i omfang etter som forskarar har funne og katalogisert meir av Pessoa sine etterletne papir. Dei utgjer no eit bind på om lag 600 sider, og står gjerne ved sida av noko tynnare utgåver av dikta til Alberto Caeiro, naturpoeten, heidningen, som dei andre kalter «læremeister», Ricardo Reis, ein Keats-inspirert neo-klassist og perfeksjonist, og Pessoa sjølv som poet, «ikkje mindre fiktiv enn dei andre», ein tradisjonalistisk mystikar, esoterikar, med ei slagside mot det folkelege.

Diktet «Avreisa», høyrer til den delen av dikt som først har blitt publiserte dei siste ti åra, og er dermed ikkje godt kjent. Det er sett saman av ei serie skisser som verkar å stamme frå ei periode på fleire år, frå 1916 og utover. Det er langt stykke frå dei villaste av Campos sine dikt, men har den blandinga av tanke og song som kjenneteiknar dikta hans.

Vi skal la Campos sjølv fortelje om sitt eige prosjekt, i form av eit intervju. Teksten er autentisk, men knapt nok eit intervju, det er snakk om eit svar på ein enquête i ei vekeavis i Lisboa i 1926, og svara skal ha blitt sendt inn uoppfordra:

Brevsvar til Augusto Ferreira Gomes sin enquette

Kjære herr Ferreira Gomes:

Eg svarar, nummerert, dei seks spørsmåla i enquetten som eg ikkje trur er dine eigne verk.

Dei er:

(1) Kva for ei av bøkene dine set du høgast?
(2) Kva for ei av dei har gitt deg mest beundrarar?
(3) Har arbeidet ditt gitt deg nokon amorøse eventyr?
(4) Kva er den største moralske verdien litteraturen har gitt deg?
(5) Er det nokon av hovudpersonane dine som eksisterer i realiteten?
(6) Kva er det intellektuelle målet med det du skriv?

Eg svarer:
(1) Så lenge eg ikkje har gitt ut nokon bøker, men berre dikt som er meir verd enn bøkene til mine samtidige som alle snakkar om, vil eg ikkje svare utan å byte ut bøker med dikt.
«Triumfode», trykt i Orpheu I, set eg sterk pris på. Eg veit godt at «Maritim ode», i Orpheu 2, har meir konstruksjon og samanheng; men eg gløymer ikkje at eg skreiv den første med ei rettlinja kjensle, og at den er den moderne livskjensla sitt fremste meisterverk. Dette er tenester eg skuldar gudane: Eg vil ikkje vere utakknemleg overfor dei eg ikkje trur på.

(2) Eg har øvd uendeleg stor påverknad på seinare verk, for ikkje å snakke om den løyndommen det er at eg òg har påverka dei som kom før. Men eg veit ikkje om dei som har beundra meg har beundra meg. Det som er sikkert er at eg ikkje har klart å overlevere den intellektuelle kjensla mi til kopistane av mitt uttrykk for den. Men eg er nøgd med det eg ikkje er misnøgd med, det får halde... For ikkje lenge sidan fekk eg tilsendt ei brasiliansk utgjeving med vers fødd ut av mine kjensler. Til og med det aksepterer eg. Skjebna vil det slik. I det minste er det ikkje for seint. Bis dat qui cito dat [Han gir dobbelt som gir fort eller til rett tid], som latinlæraren min sa.

(3) Eg har ikkje for vane å legge seksualiteten sitt åk på kunsten. Eg må likevel vedgå at eit av mine verk på ein indirekte måte har gitt meg eit amorøst eventyr. Det var i Barrow-in-Furness, som er ei hamn på vestkysten av England. Der, ein dag etter å ha arbeidd ute i skjergarden, sat eg på ei tønne, på ei forleten kai. Eg hadde akkurat skrive ei sonette - eit ledd i ei kjede av fleire - der det faktumet at eg sat på den tønna var eit element i konstruksjonen. Ei jente kom bort til meg, for å seie det slik - elev, etter det eg har fått vite seinare, ved ein lokal High School-, og ho kom i prat med meg. Ho såg at eg sat og skreiv vers, og spurde meg, som ein brukar å spørje ved slike høve, om eg skreiv vers. Eg svarte, som ein brukar å svare ved slike høve, nei. Kvelden fall etter si tradisjonelle plikt sakte og mjukt på. Eg let han falle.

Det portugisiske temperamentet og timane sin fordelaktige karakter er kjend, uavhengig av både temperament og portugisarar. Var dette eit amorøst eventyr? Eg kjem ikkje til å fortelje deg det. Det var ein kveld, på ei kai langt heimanfrå; i dag er det, forlatt, eit minne i matt gull. Slik ville vi sagt det i Orpheu; slik vil eg ikkje la vere å seie det til deg no. Kva meir vil du ha av meg, herr Ferreira Gomes? Livet er ekstremt vanskeleg, og tilfeldigheitene er frå tid til annan nødvendige. Forteljinga har frå byrjinga av ingen moral. Det matte gullet vart vått, og kvelden fall på for godt.

(4) Den einaste moralske verdien litteraturen gir meg er den framtidige æra av å ha skrive mine noverande verk.

(5) Eg har ikkje skrive verken historie eller historier, og difor brukar eg ikkje hovudpersonar, eventuelt bortsett frå dei ulike personane eg sjølv har vore. Ingen av dei eksisterer i realiteten, fordi ingenting vitskapleg sett eksisterer i «realiteten». Tinga er våre inntrykk, utan påvisbar objektivitet, og eg, som er eit inntrykk eg sjølv har, kan ikkje tru at eg er meir verkeleg enn andre ting. Eg er, som alle andre, ein fiksjon i «intermezzoet», like falsk som timane som går og verka som blir att, i dette uforståelege universet sin subatomiske kvirvel.

(6) Eg har ikkje noko intellektuelt mål med det eg skriv. Det einaste målet eg har er å sende ut kjensler, medan eg overlet til intelligensen å balansere desse på best mogleg måte. Eg har eit ønskje om å tilhøyre alle tider, alle stader, alle sjeler, alle kjensler og forståingar. Alt er ingenting for den som ikkje søkjer etter lus i logikken, og endå mindre er det for den som ikkje ser etter spikrane i estetikken. Så lenge eg ikkje kan vere sjølve den universelle krafta som set i gong og trengjer inn i menneska sine rørsler, vil eg i det minste vere eit høyrbart medvit om denne, eit kort lysglimt i tinga sin nattlege samanstøyt... Resten er delirium og råttenskap.

Med hjerteleg helsing,

Álvaro de Campos
Mariningeniør og poet i Orpheu

(Omsett av Øystein Vidnes. Artikkelen stod på trykk i Prosopopeia nr. 2/2003)