Morten Øen: Himmel er denne fargen

Kirurgisk upresis

Morten Øens hovudperson held lesaren på armlengds avstand.

Roman
Morten Øen
Himmel er denne fargen
Oktober

Eg har noko å tilstå: Heile livet har eg vore prega av fordommar. Altså, så lenge eg har vore i stand til det, har eg trukke raske slutningar om alle slags ting, ofte utan nærare undersøkingar. Nokre gongar har eg til og med sagt ting høgt, sjølv om eg har visst at eg ikkje hadde eit skikkeleg grunnlag for å seie det. Det gjer eg også no, når eg har tenkt å seie noko om skepsisen min til ordet «presis». Eller, for å presisere: Når noko – til dømes ein forfattar sitt språk – blir beskreve som «presist», blir eg av ein eller annan grunn skeptisk. Dette trass i at eg veit at eg ikkje har skikkeleg grunnlag for skepsisen. Men den subjektive observasjonen eg meiner å ha gjort, utan å kunne dokumentere den på noko vis, er at ting eg ville omtale som «vage», ofte av andre blir omtalte som «presise». Eller til og med: Jo meir passande eg synst ordet «vagt» ville vere, jo meir sannsynleg er det at ordet «presist» vil bli brukt av nokon andre til å beskrive det same. Eg veit eg tek feil, og er likevel skeptisk, ikkje til det beskrevne, men til beskrivelsen.

Morten Øen sin prosa har ofte blitt omtalt som presis. Eg vil ikkje trekke slutningar av dette faktumet, men merkar at eg likevel blir på vakt. Kanskje innbiller eg meg at ordet – bevisst eller ubevisst – blir brukt for å markere ein viss type tekstar. Ordet set teksten på plass, tilskriv han ei kjerne eller noko anna motsvarande som han skal vere «presis» i forhold til, og tilskriv dessutan lesaren ei interesse for dette forholdet.

Hovudpersonen i Morten Øen sin nye roman er sjølv oppteken av dette, på eit litt anna plan. Om uttrykket «kirurgisk presisjon» tenkjer han: «Det presise er illusjonen, da som nå, oppfunnet for å gi de intetanende ofrene, og de som sitter med pengene, inntrykket av at kirurger og generaler vet hva de gjør». Tenkjer eg at den presise prosaen kan vere ein liknande type illusjon – for å gi lesarane, og dei som sit med pengane, inntrykket av at forfattarar og bokmeldarar veit kva dei gjer? Nei, men så fall er det ikkje noko gale i det. Vi er vel alle avhengige av gode illusjonar, og når det gjeld litteraturen veit vi i det minste at det er det vi får.

I romanen har den namnlause hovudpersonen flytta inn i eit nytt hus, i ein by eller ein bydel der han også har budd tidlegare, for lenge sidan. Det er sommar, men det regnar kvar dag, og nabolaget er ferietomt. Han malar romma, innreiar den nye bustaden, fjernar spora etter dei som har budd der før, samtidig som han arbeider med å omsette waka, japansk poesi. Refleksjonane hans, og dermed romanen, er gjennomsyra av sitat og historier frå japansk litteratur. Hovudpersonen er ein type som ein godt kan meine å ha møtt nokre gongar, både i livet og litteraturen: Litt asosial og nerdete, har hatt problem av psykisk art, men verkar no å vere på veg til å bygge opp eit stabilt liv. Refleksjonane hans er i stor grad av det menneskleg kvardagslege og banale slaget, men den japanske poesien gir han eit skin av å vere intellektuell, eller endå verre og meir presist: Ein belest anti-humanist. Han siterer buddhistmunken Arai Sekizen:

Virkelig fred kan ikke oppnås dersom vi glemmer staten, kulturen vi tilhører, hvem vi er, til fordel for humanisme. Glemmer vi pliktene våre overfor landet vårt, så hjelper det ikke hvor mye vi elsker våre medmennseker. Det vil aldri bli en varig fred. Og så har alle glemt det, tenker han. Og nå er det været som gjelder, det det snakkes om. Det finnes grenser for hvor mye et menneskeliv er verdt, tenker han, selv om alle later som om det ikke gjør det.

Alle refleksjonane og referansane til krig skaper eit spenningsforhold i høve til det hendingsfattige handlingsplanet. Dét er noko hovudpersonen også føler på kroppen, og det oppstår ein trong til å leve ut dei livshaldningane som den japanske litteraturen har poda inn i han. Når han litt ute i boka føler at han «har tusen visdomsord på lager nå, og alle passer», er det som om han er i ferd med å klare å mane litteraturen til røyndom, sjølv om lesaren ikkje heilt får med seg detaljane i korleis dette skjer. Morten Øen er utan tvil i stand til å skrive veldig godt, men dessverre er det for mange element som forblir uklare i denne boka. Hovudpersonen gjer og seier underlege ting, men det får ikkje verken ein foruroligande eller komisk effekt. I staden blir lesaren sitjande og studere han litt på avstand, utan verken å kunne eller ville kome nærare.