David Foster Wallace: Glemsel

Hysterisk bra

noveller
David Foster Wallace
Glemsel

Snorking, drap og fokusgrupper. David Foster Wallace er nesten uverkeleg dyktig, utan å brife.

Preben Jordal si omsetjing av den foreløpig siste skjønnlitterære boka frå David Foster Wallace si hand er imponerande på minst tre måtar: For det første at omsetjinga er påbegynt, for det andre at ho er avslutta, og for det tredje at ho funkar fint. Det må ha vore ein kamp.

Wallace slo gjennom med den monstrøse mursteinsromanen Infinite Jest for litt over eit tiår sidan, og har sidan vore ei tonegivande stemme i USAsk litteratur. At bøkene hans ikkje umiddelbart har blitt omsette til norsk, let seg kanskje forstå: Tanken på å omsette kva for ei som helst av bøkene hans er nok til å gi meg eit mangefasettert bilete av ei ueinsarta mengde omsetjarar som på dei respektive arbeidsromma sine – etter å ha gjort ei rask utrekning av si eiga timeløn på ein solid Casio-kalkulator frå 80-talet – kastar enten boka, kalkulatoren eller Norsk Ordbok ukontrollert hardt i veggen.

Personleg kan eg ikkje fri meg frå tanken om at Wallace sin hittil avgrensa påverknad på norsk litteratur har gjort litteraturen meir einsformig og reddare enn han elles kunne ha vore, på vegar med djupare, meir oppkøyrde spor, færre køyrefelt, strengare fartsgrenser og meir humørlaust litteraturpoliti. Det finst heldigvis unntak. Den mest openbert Wallace-inspirerte er John Erik Riley, men også litteraturen til folk som Simen Svale Skogsrud, Gunnhild Øyehaug og Øyvind Ådland har trekk som sender tankane i retning av Wallace.

Marknadsspråk. Men kva er det som er så spesielt med David Foster Wallace? Utan tvil er han ein forfattar som ulike lesarar vil reagere ganske ulikt på, og det gjeld ikkje minst Glemsel. Baksideteksten fortel at forteljingane er «særdeles morsomme og usedvanlig såre». Begge delar er slike sanningar vi kanskje treng å bli fortalt, for umiddelbart kan desse tekstane virke avstandsskapande og nærmast fryktinngytande. Men inntrykket endrar seg.

«Mister Squishy», den første teksten i Glemsel, er ei over 70 sider lang skildring av eit møte i «fokusgruppen» for smaksvurdering av eit komande snacks-produkt, med ein innfølt sans for marknadsspråket og ei opphoping av akronym som ein berre finn maken til i verkelege fokusgruppemøter eller marknadsrapportar. Wallace gjer også bruk av ein forteljar som med mildt autistisk presisjon fortel oss at «[m]indre enn 50 % av det samlede fottøyet i rommet involverte lisser» eller at «blodsukkeret deres ville begynne å stupe brått nedover rundt 11.30».

Dagdraumar. Spørsmålet om det «autentiske» blir ofte eit spørsmål om det singulære. Men Wallace kombinerer eit kompromisslaust søk etter det autentiske med ein like kompromisslaus sans for det fleirstemmige og fleirtydige. Tekstar som med første augekastet kan sjå hemingslaust ironiske ut, skiftar karakter og meining, både etter som teksten skrid fram og ikkje minst når ein les han igjen.

Handlinga i «Sjelen er ikke en smie» er grovt sett slik: Ein lærarvikar får eit anfall av galskap, ser det ut som, medan han skal skrive den amerikanske grunnlova på tavla. Dette ytrar seg ved at han gjentekne gongar flettar inn «DREP DEM DREP DEM ALLE» midt inne i setningane. Dei elevane som er åndsnærverande nok til å legge merke til dette, rømmer frå klasserommet og tilkaller politiet. På ein eller annan måte endar det med at lærarvikaren blir skoten og drept. Men dette handlingsforløpet blir det opp til lesaren å utkrystallisere dersom ho ønskjer det: I Wallace si forteljing ligg vekta på dagdraumane til eleven som fortel om minna sine frå denne dagen. Desse dagdraumane – som er grundigare og meir medrivande skildra enn den «verkelege» handlinga – gjer at han ikkje merkar det som skjer, og blir verande igjen i klasserommet då det brakar laust, saman med tre andre elevar, sannsynlegvis like fråverande.

Tragisk komedie. Særleg påfallande er kanskje tittelteksten «Glemsel». Vi får historia om ein middelaldrande mann som, etter eit slag golf, prøver å fortelje svigerfaren om problema i ekteskapet. Kona til forteljaren anklagar han for å frårøve henne nattesøvnen med snorkinga si. I byrjinga kan ein kanskje få litt sympati for mannen, som hevdar at han ikkje ein gong rekk å sovne om kvelden før kona reiser seg opp i senga og forlangar han ut av rommet på grunn av snorking. Han meiner at kona berre drøymer at han snorkar. Klassisk komediemateriale. Men etterkvart viser han seg som meir og meir usympatisk, og løysinga på konflikten sit langt inne, men er til slutt ikkje til å unngå: Dei må få ein uavhengig dommar, ein søvnklinikk, til å avgjere saka. Ei enkel historie går gjennom fleire gradvise hamskifter, heilt til siste sida, som igjen set heile teksten i eit nytt lys.

Vi får også fem andre hysterisk kontrollerte eller kontrollert hysteriske tekstar. David Foster Wallace er nesten uverkeleg dyktig, utan å brife, likevel ofte irriterande. Men denne boka er solid nok at ho let seg kaste i veggen og bli plukka opp igjen opp til fleire gongar.

Øystein Vidnes | Morgenbladet, 1.09.07